ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОРТА БІЛІМ БЕРУДЕГІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ САЛАУАТТЫЛЫҚ

Орта мектеп оқушыларының психологиялық саулығы білім беру үдерісінің маңызды аспектісі болып табылады, өйткені ол тұлғаның дамуына, оның қоғамға бейімделуіне, оқудағы жетістіктеріне және әлеуметтік интеграциясына тікелей әсер етеді. Білім беру жүйесі қарқынды өзгерістерге ұшыраған Қазақстан Республикасының жағдайында мектеп оқушыларының оқу жетістіктеріне ғана емес, сонымен бірге олардың психологиялық жағдайына да назар аударған жөн. Мақалада Қазақстанның орта мектептеріндегі оқушылардың психологиялық әл-ауқатының негізгі аспектілері, балалар мен жасөспірімдердің психоэмоционалды жағдайына әртүрлі факторлардың әсері, сондай-ақ осы жағдайды жақсартуға бағытталған тәсілдер мен шаралар қарастырылады.

Психологиялық салауаттылықты адам өз өміріне қанағаттануды сезінетін, өзіне, қоршаған ортаға және жалпы әлемге оң көзқараспен қарайтын үйлесімділік күйі ретінде анықтауға болады [1]. Орта мектеп оқушылары үшін бұл білім беру бағдарламаларын ойдағыдай меңгеріп қана қоймай, эмоционалды, әлеуметтік және психологиялық дамуды білдіреді.

Білім беру аясында оқушылардың психологиялық әл-ауқаты олардың мектеп өміріне бейімделуіне, оқу және әлеуметтік қиындықтармен күресуіне, сондай-ақ өзіне деген сенімділік, эмоционалдық тұрақтылық және әлеуметтік белсенділік сияқты тұлғалық қасиеттерді дамытуға әсер ететін маңызды аспект ретінде қарастырылады.

Қазақстандағы заманауи білім беру жүйесі білім беру бағдарламаларын дамытуға, оқушыларға қолайлы жағдай жасауға және олардың психоэмоционалды жағдайын қолдауға белсенді түрде бағдарлануда. Сонымен қатар, қазіргі қоғамның сын-қатерлері, мысалы, күйзеліс, оқу жетістіктеріне қойылатын жоғары талаптар, ата-аналар мен құрдастарының қысымы мектеп оқушыларының психологиялық жағдайына кері әсерін тигізуі мүмкін.

Әртүрлі зерттеулерге сүйенсек, Қазақстандағы мектеп оқушылары арасындағы күйзеліс деңгейі көбінесе жоғары, бұл олардың психологиялық жағдайына әсер етеді. Оқу жүктемесі, академиялық жетістіктерге қысым, әлеуметтік салыстыру және болашақтың белгісіздігі келесілеге әкеледі жасөспірімдер арасындағы мазасыздық, депрессия және басқа эмоционалдық бұзылулар. Осыған байланысты білім беру мекемелері мектеп оқушылары өмірінің тәрбиелік қана емес, психологиялық аспектілеріне де көңіл бөлуі керек [2].

Оқушылардың психологиялық әл-ауқатына көптеген факторлар әсер етеді, олардың ішінде сыртқы және ішкі аспектілерді бөліп көрсетуге болады.

Отбасы баланың психологиялық саулығын анықтайтын негізгі фактор болып табылады. Ата-аналардың эмоционалды қолдауы, олардың назары мен қамқорлығы баланың дамуына берік негіз қалайды. Керісінше, жанжалды жағдайлар, көңіл-күй мен қамқорлықтың болмауы мектеп оқушыларында күйзеліс пен эмоционалдық проблемаларды тудыруы мүмкін. Қазақстанда, басқа елдердегідей, отбасылар да бала тәрбиесінде маңызды рөл атқарады және оларды білім беру үдерісінде қолдау психологиялық салауаттылықтың негізгі аспектілерінің бірі болып табылады.

Екінші маңызды фактор - мектеп оқушыларының мұғалімдеріне және құрдастарына деген қарым-қатынасы. Оқу үдерісі өзара сыйластық пен сенім негізінде құрылуы керек, бұл жағымды тәрбиелік атмосфераны қалыптастыруға ықпал етеді. Сонымен қатар, мектеп ұжымындағы бейімделу проблемалары, қорқыту немесе мұғалімдермен қақтығыстар баланың психоэмоционалды жағдайына елеулі әсер етуі мүмкін. Мектептер қауіпсіз атмосфераны құра отырып, оқушыларға тек білім беруі ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік-психологиялық қолдау көрсетуі маңызды.

Оқушының жеке басының ерекшеліктері де маңызды болып табылады. 11 мен 17 жас аралығындағы жасөспірімдер жеке басын және тәуелсіздігін қалыптастыру үдерісіне байланысты елеулі психологиялық өзгерістерді бастан кешіреді. Бұл кезеңде өз-өзіне деген сенімсіздік, өзін-өзі бағалаудағы қиындықтар туындауы мүмкін, бұл да стресстің себебі болуы мүмкін. Тәрбиешілер мен ата-аналардың қолдауы, сондай-ақ өзін-өзі реттеу дағдылары мен эмоционалды тұрақтылықты дамыту жасөспірімдердің психологиялық әл-ауқатын сақтау үдерісіндегі маңызды аспектілер болып табылады.

Соңғы жылдары Қазақстанда орта мектептердегі оқушылардың психологиялық жағдайын жақсарту үшін түрлі шаралар қабылдануда. Маңызды қадамдардың бірі - психологтарды мектептерге енгізу, олар балаларға эмоционалдық қиындықтарды жеңуге, жанжалдарды шешуге және оқу ортасына бейімделу жолдарын табуға көмектеседі.

Мектеп психологтары оқушылардың психологиялық әл-ауқатын қолдауда шешуші рөл атқарады. Олардың қызметі психологиялық проблемаларды анықтауға және түзетуге, эмоционалдық тұрақтылықты, стресске төзімділікті және табысты оқу мен әлеуметтік бейімделу үшін маңызды басқа да дағдыларды дамыту бойынша тренингтер өткізуге бағытталған. Психологтар сонымен қатар студенттер мен мұғалімдер арасындағы қақтығыстарды шешуге көмектеседі, ұжымда өзара түсіністікті дамыту үшін консультациялар мен тренингтер өткізеді [3].

Психологиялық салауаттылықты арттыру үшін Қазақстан мектептерінде күйзелістің алдын алуға, эмоционалдық сауаттылық деңгейін арттыруға және эмоцияларды басқару дағдыларын дамытуға бағытталған арнайы бағдарламалар әзірленуде. Осындай бағдарламалар аясында оқушылар мен мұғалімдерге арналған тренингтер, ата-аналарға олардың психоэмоционалды денсаулығын нығайтуға және отбасылық қарым-қатынасты жақсартуға бағытталған семинарлар өткізіледі.

Ерекше қажеттіліктері бар балаларды оқытуға жағдай жасауға бағытталған инклюзивті білім беру психологиялық тұрғыдан қауіпсіз және қолдау көрсететін ортаны қалыптастыруда да маңызды рөл атқарады. Мұндай балаларды жалпы білім беру үдерісіне қосу оқушылар мен тәрбиешілер арасында эмпатия мен түсінушілікті дамытуға, сыныптағы және мектеп ұжымындағы жалпы атмосфераны жақсартуға ықпал етеді.

Қорыта айтқанда, Қазақстандағы мектеп оқушыларының психологиялық саулығы олардың жалпы дамуының ажырамас бөлігі болып табылады. Отбасылық орта, мұғалімдермен және құрдастарымен қарым-қатынас, жасөспірімдердің тұлғалық ерекшеліктері сияқты әртүрлі факторлардың әсері оқушылардың психоэмоционалды жағдайын қалыптастырады. Қазақстандағы білім беру жүйесінің мектеп оқушыларының психологиялық денсаулығын қолдау шараларын, соның ішінде мектеп психологтарының жұмысын, стресстің алдын алу бағдарламаларын әзірлеуді және инклюзивті білім беруді дамытуды жалғастыруы маңызды. Бұл оқушылардың білім беру ортасында өздерін ыңғайлы, қауіпсіз және сенімді сезінуіне жағдай жасауға көмектеседі, ал бұл өз кезегінде олардың табысты оқуы мен әлеуметтенуіне ықпал етеді.